Wielka międzynarodowa kariera tradycyjnej czapki rogatywki

Paweł Stachnik

Rogatywka to tradycyjna polska czapka pojawiła się w XVIII wieku. Za sprawą konfederatów barskich noszono ją przez prawie 200 lat. Również dziś używa jej polska armia.

Pierwszym charakterystycznym nakryciem głowy noszonym przez wojskowych był oczywiście hełm. Prócz niego noszono także takie same nakrycia, jak w życiu cywilnym, a więc kaptury, kapelusze, czapki, czepki, berety. Praforma rogatywki pojawiła się dopiero w XVII w. w postaci czapki nazywanej kuczmą.

Miała ona miękką główkę średniej wysokości i płaski wierzchołek, a na dole obszywano ją futrzanym otokiem. Niekiedy denko otrzymywało czworokątny kształt, co czyniło ją podobną do późniejszej rogatywki.

Rogatywka szerzej pojawiła się w końcu XVIII w. za sprawą konfederatów barskich. Ci szlacheccy powstańcy upodobali sobie miękką rogatą czapkę jako nakrycie głowy, do tego stopnia, że wraz z napierśnym ryngrafem i sztandarem z Matką Bożą stała się ona ich symbolem. Od nich też przyjęła nazwę, pod którą występować będzie przez następne sto lat.

Fantazyjna czapka

Paradoksalnie, od konfederatów graniastą czapkę przejęli ci, którzy z nimi walczyli - żołnierze armii koronnej. Jak bowiem pisze Marcin Ochman w książce „Od kaptura do rogatywki. Czapki żołnierza polskiego”, w 1778 r. dla towarzyszy kawalerii narodowej wprowadzono czworokątne czapki z biało-karmazynowym sznurem. Ich kanciaste denko było nieco cięższe niż miękki korpus, przez co czapka łamała się na bok i w ten sposób fantazyjnie układała na głowie.

Oddajmy głos Zygmuntowi Glogerowi, który w swojej „Encyklopedii staropolskiej” zamieścił taki oto opis konfederatki: „Czapka o czterech rogach, wysoka karmazynowa lub granatowa, czarnym siwym lub kasztanowatym barankiem obszyta, zawsze na prawe ucho zwieszana. Dodawano do niej dla ozdoby pióro czaple w osadzie srebrnej a nawet złotej i kamieniami sadzonej. Kształt takich czapek był znany od dawna, ale przyjęty powszechnie przez konfederatów barskich w latach 1768-1771 wziął od nich nazwę”.

Stopniowo w konfederatki wyposażono całą kawalerię oraz oficerów piechoty i kawalerii armii Rzeczypospolitej czasów Stanisława Augusta Poniatowskiego. „Od tego momentu stała się ona najczęstszym i najbardziej rozpoznawalnym nakryciem głowy żołnierza polskiego” - pisze Marcin Ochman.

Rzeczywiście, tak jak kepi kojarzy się z wojskiem francuskim, charakterystyczny kapelusz M1911 z armią amerykańską, a budionówka z Armią Czerwoną, tak rogatywka w kodzie mundurowym oznacza Wojsko Polskie. „Najtypowszy, najklasyczniejszy wzorzec nakrycia głowy: wysoka rogatywka zdobna srebrnym orłem” - pisał inny propagator mundurowej tradycji Szymon Kobyliński.